Όταν το σώμα προκαλεί την ψυχή να μιλήσει…!

 

 Υπάρχουν φορές που το σώμα θέλει να κινητοποιήσει όλο το ανθρώπινο σύστημα όταν εκείνο έχει πιεστεί για ή σε κάτι. Πολλές φορές αφήνουμε τα συμπτώματα να φανούν στο σώμα μας για να αναρωτηθούμε και μετά να κινητοποιηθούμε.

Είναι περισσότερο εύκολο κάποιος να προσπεράσει κάτι που μπορεί να τον θυμώνει, να τον πιέζει, να τον ενοχλεί, το σώμα όμως θα έρθει για να του υπενθυμίσει ότι μ’ αυτόν τον τρόπο απλώς το κουκουλώνει και στην ουσία του, δεν το ... αντιμετωπίζει.

Οι περισσότεροι θέλουν να ακούσουν καθαρά από τον γιατρό που έχουν επισκεφτεί ότι οργανικά είναι καλύτερα από ποτέ, για να αναρωτηθούν μετά «άρα τι μου συμβαίνει». Οι περισσότεροι από εμάς, κάποιες στιγμές στη ζωή μας, ανατρέξαμε σε γιατρούς για ένα απλό ενόχλημα, κι ενώ κάναμε ένα σωρό εξετάσεις και αποκλείσαμε όλες τις εκδοχές, τελικά ακούσαμε το γιατρό μας να μας λέει ότι «είναι ψυχολογικό». Εκεί έρχεται και ο φόβος του καθενός, ότι, τι μπορεί πραγματικά να του συμβαίνει. Δυστυχώς η κοινωνία μας για αμυντικούς λόγους όποιος μπορεί να βρεθεί σε μία φάση μπερδέματος, «εσωτερικού σκαλώματος» ή απλά σε μία εσώτερη σύγχυση ερμηνεύεται με τον τίτλο «είναι τρελός». Είναι γεγονός ότι δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμα πόσο σημαντικό ρόλο παίζει ο ψυχολογικός παράγοντας στη ζωή μας. Οι άνθρωποι, ακόμα και σήμερα, φοβούνται να εκφράσουν φόβους ή αδυναμίες τους σε ειδικούς, ενώ ξέρουν ότι αυτό είναι ένα σημαντικό κομμάτι της γιατρειάς τους. Τα σωματικά συμπτώματα, λοιπόν, που δεν προκαλούνται από οργανικά ή παθολογικά αίτια ονομάζονται ψυχοσωματικά. Είναι πολύ σημαντικό πριν προβούμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ψυχοσωματικό σύμπτωμα, θα πρέπει να είμαστε με την καθοδήγηση του γιατρού, απολύτως σίγουροι ότι δεν υπάρχει καμία οργανική αιτία. Τα συμπτώματα αυτά, αποτελούν την σωματοποιημένη εξωτερίκευση συναισθημάτων ή ψυχολογικών συγκρούσεων του ατόμου. Ένα απλό παράδειγμα: μπορεί να μας έχει ενοχλήσει μία συμπεριφορά ενός φιλικού μας προσώπου, σκεφτόμαστε να του μιλήσουμε και να του πούμε αυτό που μας έχει ενοχλήσει, αλλά παράλληλα το μετανιώνουμε ή προβάλλουμε άλλους λόγους και θέματα για να μη τον συναντήσουμε, υπάρχει φόβος, να πούμε αυτό που αισθανόμαστε, ή ότι θα κριθούμε; Έτσι, κάθε φορά που είναι να συναντηθούμε νιώθουμε κάποια ενόχληση στο στομάχι, δυσφορία, ταχυκαρδία, μούδιασμα. Αναρωτιόμαστε για την έντονη σωματική ενόχληση και πηγαίνουμε στον γιατρό. Το μυαλό μας μπορεί να ξέχασε τα αρνητικά συναισθήματα που βιώναμε, το σώμα μας όχι. Χτυπάει «καμπανάκια» για να μας το θυμίζει, για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Επίσης, το ψυχοσωματικό σύμπτωμα μπορεί, να εξυπηρετεί ένα σκοπό, να διευκολύνει. Για παράδειγμα, μια γυναίκα εμφανίζει πολύ συχνά συμπτώματα πονοκεφάλου, για να αποφύγει τη σεξουαλική επαφή με τον άντρα της ή ένας υποψήφιος φοιτητής μπορεί να παθαίνει συχνές κρίσεις πανικού, γιατί δυσκολεύεται (εκείνος ή η οικογένεια) να φύγει από το πατρικό σπίτι. Οι ψυχολογικές συγκρούσεις πραγματώνονται συνήθως στο ασυνείδητο του ατόμου με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να τις ελέγξουμε, να τις χειριστούμε. Γι’ αυτό άλλωστε είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε τις ψυχοσωματικές ενοχλήσεις μας. Ας σκεφτούμε πως η εκδήλωσή τους είναι μια ‘φωνή βοήθειας’ που κραυγάζει η ψυχή μας. Μόνο έτσι, θα την ακούγαμε.

Κατάθλιψη χωρίς κατάθλιψη

Οι περισσότεροι από εμάς στο άκουσμα της έννοιας κατάθλιψη μπορεί να τρομάξουμε, να θορυβηθούμε, να φοβηθούμε και στο τέλος να προσπαθήσουμε να κρυφτούμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Κάποιοι μπαίνουν πολύ εύκολα να δώσουν ερμηνείες όταν αντικρίσουν μία συμπεριφορά σ’ ένα οικείο τους πρόσωπο που δεν είναι η σύνηθης. Παράδειγμα αρκετοί νομίζουν ότι βλέποντας κάποιον να είναι θλιμμένος να βιαστεί να τοποθετήσει την ταμπέλα ότι έχει κατάθλιψη, ακόμα και αν το σώμα έχει παρουσιάσει κάποια συμπτώματα, ή είναι ή όχι εμφανής στην διάθεση του, είναι θέμα «ταμπελοποίησης» να τοποθετηθεί κάποιος σε μία κατάσταση. Δικάιωμα να αισθάνονται όλοι διαφορετικά συναισθήματα σε διαφορετικές φάσεις της ζωής τους όλοι έχουν. Αυτό που είναι κυρίως να τους κινητοποιήσει είναι όταν αυτή η συμπεριφορά ή καλύτερα τα στοιχεία αυτής της συμπεριφοράς είναι επαναλαμβανόμενα και συχνά στην ένταση τους. Αρκετοί που έχουν κλινική κατάθλιψη έχουν την αίσθηση διαρκώς ότι είναι πιεσμένοι, λυπημένοι, απογοητευμένοι και αναστατωμένοι και στον καθένα να σωματοποιηθεί διαφορετικά από τον άλλον. Με κάποιο δερματικό σύμπτωμα, μ’ ένα πόνο, με πιέσεις στον αυχένα (εξου και το αυχενικό σύνδρομο). Το συναίσθημα του πόνου έπειτα από μία απώλεια έιναι μία φυσιολογική διαδιακασία για να ξεπεράσει κανείς το πλήγμα, στον καθένα όμως έχει και μία διαφορετική χρονική συχνότητα. Στην κλινική κατάθλιψη όταν το πένθος μετατραπεί σε μελαγχολία ή όταν μία απώλεια έχει δώσει ένα πολύ σοβαρό χτύπημα στην αυτοεκτίμηση του ατόμου τότε η κινητοποίηση είναι να γίνει άμεσα από το άτομο. Μερικά από τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η διαρκής αυπνία, οι ανωμαλίες στην διατροφή, η δυσκολία συγκέντρωσης μνήμης ή η λήψη απόφασης. Όλες οι ασθένειες μπορούν να θεωρηθούν ως ψυχοσωματικές με την έννοια ότι η αντίδραση του μυαλού (ψυχή) μπορεί να εκδηλώσει μια σωματική νόσο (σώμα). Μερικές κλινικές ασθένειες μπορεί να επηρεαστούν πολύ από ψυχολογικούς παράγοντες. Τέτοιες είναι το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, η υπέρταση, το έλκος στομάχου και το έκζεμα. Σωματικά συμπτώματα μπορεί να προκληθούν από άγχος και αγωνία. Για παράδειγμα από το άγχος μπορεί να εκδηλωθούν πονοκέφαλοι ή μυϊκοί πόνοι. Αισθήματα αγωνίας και ανησυχίας μπορεί να οδηγήσουν σε ναυτία και διάρροια. Ο φόβος μπορεί να δημιουργήσει ταχυκαρδία, εφίδρωση, ή αίσθημα «κόμπου» στο στομάχι. Πολλοί είναι οι λόγοι που οδηγούν στην ψυχοσωματική διαταραχή. Η πιο κοινή αιτία είναι όταν τα συναισθήματα καταπιέζονται και τότε αναγκαστικά εκδηλώνονται μέσω σωματικών συμπτωμάτων. Τα παιδιά μπορεί να μάθουν σε μια τέτοια συμπεριφορά και μετά αυτή να συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή τους. Προσωπικές δύσκολες καταστάσεις στο σπίτι ή στην εργασία, ένα διαζύγιο, μία μετακόμιση ή ένα πένθος μπορεί να καταλήξουν σε σωματικές εκδηλώσεις και να δυσχεραίνουν ήδη υπάρχουσες ασθένειες. Ίσως η πλειονότητα των ανθρώπων αντιμετωπίζοντας ένα βασανιστικό και χρόνιο σύμπτωμα κατέληξε να ακούσει ύστερα από πολλές και λεπτομερείς εξετάσεις ότι δεν υπάρχει κάποια προφανής αιτία και ότι το πρόβλημα είναι «ψυχολογικό», μια διάγνωση που δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα με κυρίαρχο αυτό της ανασφάλειας και του άγχους, ενώ άρνηση και δυσπιστία κυριαρχούν. Ταυτόχρονα με όλα αυτά οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι κάποια διάγνωση δεν έγινε σωστά, κάποιες πληροφορίες δεν αξιολογήθηκαν σωστά ή ακόμη και μια διάχυτη αίσθηση επιστημονική ανεπάρκειας. Ο συνδυασμός όλων αυτών είναι απολύτως δικαιολογημένος και πολλές φορές επιβεβλημένος από την άγνοια αλλά και από τη μικρή έως ελάχιστη σημασία που δίνεται ή δινόταν στην ψυχική και συναισθηματική κατάσταση και στον κυρίαρχο ρόλο που διαδραματίζει αυτή σε όλες τις πτυχές της ζωής.

Πως βλέπουμε την αρρώστια

Σύμφωνα με την παράδοση της ιατρικής η αρρώστια είναι η εκδήλωση μίας συγκεκριμένης οργανικής αιτιολογίας, στην οποία πρώτα γίνεται διάγνωση και μετά θεραπεία. (Κατάκη Χ. 2003). Σύμφωνα με την θεώρηση λοιπόν αυτή η αρρώστια είναι ένα αποτέλεσμα αρκετών ιατρικών τα οποία μόλις εντοπιστούν επιχειρείται ώστε να καταπολεμηθούν. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι γνωστικοσυγκινησιακές κατασκευές επιδρούν στην σωματική υγεία η μονομερής αιτιά της επιστήμης δεν τις λαμβάνει υπόψην της, μ’ αποτέλεσμα η καθοριστική αντιμετώπιση μιας αρρώστειας να μην επιλύνεται άμεσα. (Morgeson, 1999).

Στις ημέρες μας είναι λίγοι -ακόμα- εκείνοι που απευθύνονται σε ειδικούς της ψυχικής υγείας για την αντιμετώπιση των σωματικών τους συμπτωμάτων, αφού ακόμα και στην παραδοχή τους από τους ειδικούς ή από τους πάσχοντες είναι σχεδόν ανέφικτο να βρεθούν οι δομές που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα αυτά ολιστικά. Η χώρα μας τουλάχιστον βρίσκεται ακόμα πολύ μακριά ώστε να κατατάξει στα πλαίσια της μία ολιστική συνενετική προσέγγιση της υγείας, όπου θα μπορούσε να οδηγεί σε μία αποτελεσματικότερη πρόληψη σε ψυχοκοινωνικά και οργανικά προβλήματα. Η γεφύρωση ανάμεσα στο νου και το σώμα προχωρά μέσα από διεπιστημονικές έρευνες, κυρίως έμφαση δίνεται σε ότι αφορά την λειτουργία του εγκεφάλου. ( Cozolino, 2002) Κλάδοι όπως η νευροψυχολογία, είναι πεδίο όπου διεξάγεται ο αγώνας για την κατανόηση της σχέσης νου και σώματος. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα επηρεάζεται από παράγοντες που σχετίζονται με το ψυχολογικό και το ψυχοκοινωνικό τρόπο ζωής, όπως οι κρίσεις πανικού και ο τρόπος ζωής του καθενός. Το στρες και η κατάθλιψη μειώνουν την αντίσταση των αντισομάτων, το πως όμως αντιδρά το ανοσοποιητικό σ’ ένα ενήλικα έχει να κάνει καθαρά με τα παιδικά του βιώματα. Από τον χώρο της ψυχοθεραπείας τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχολογικά συμπτώματα δεν είναι απαραίτητα άμεσα συνδεδεμένα με κάποια αντικειμενικά κριτήρια στρες, αλλά με τον τρόπο που ένα συγκεκριμένο ερέθισμα αξιολογείται από εκείνο που το λαμβάνει. Έχει άμεση σχέση ο τρόπος αξιολόγησης ενός συμβάντος από το κάθε άτομο χωριστά. Το σωματοποιημένο στρες (Cummings, 2001) είναι ένας κύριος λόγος που αρκετοί κυρίως στις ΗΠΑ επισκέπτονται ειδικούς ψυχικής υγείας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει κάποια οργανική αιτία παρολαυτά. Με κινητήριο την ψυχοθεραπεία κάποιος δύναται να αντιμετωπίση τα σωματικά συμπτώματα αλλά και τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα που παρουσιάζονται. Τα οργανικά και ψυχοκοινωνικά συμπτώματα αντιμετωπίζονται ως εκδηλώσεις της λειτουργίας ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος, μπορεί να συμβάλει στην αποφυγή εκδήλωσης, στην μείωση ή και στην απάλειψη σωματικών διαταραχών του ίδιου του ατόμου αλλά και της οικογένειας του. Κάποιος θα αναρωτιέται πως η οικογένεια μπορεί να επηρεαστεί από το ένα μέλος της στην εμφάνιση ή και στην εκδήλωση κάποιων σωματικών συμπτωμάτων. Η οικογένεια αλλά και όλες οι ευρύτερες κοινωνικές ομάδες ορίζονται ως βιοψυχοκοινωνικά συστήματα τα οποία ανταλάσσουν ύλη και ενέργεια με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας τους. Ως ψυχοκοινωνική και βιολογική δομή μπορεί να είναι ξεχωριστή αλλά είναι αλληλένδετη έννοια (Miller, 1978 Laszio, 1979) Τα ονοματιζόμενα ψυχοσωματικά που αντιμετωπίζει μεγάλο εύρος του πληθυσμού, ξεκινούν από πονοκεφάλους, καρδιοπάθειες, κακοήθεις όγκους, αλλά και ατυχήματα. Η υγεία του καθενός και η ασθένεια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα ενιαίο και συλλογικό φαινόμενο. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως ένας μικρός πληθυσμιακός αριθμός απευθύνεται σε ειδικούς ψυχικής υγείας με αίτημα οργανικές ασθένειες. Τα δικά τους συμπτώματα ή ακόμα και εκείνων των μελών τους μπορεί να αναφερθούν συχνά ανάμεσα σε άλλα προβλήματα που τους απασχολούν ή που προκύπτουν στο πλαίσιο μιας αφήγησης της προσωπικής οικογενειακής τους ιστορίας. Εξάλλου στην διάρκεια μιας ψυχοθεραπείας οι συνδέσεις μεταξύ των αδιεξόδων που μπορούν να νιώθουν τα μέλη γίνεται με αυθόρμητο τρόπο. Αρκετοί μπορούν να κάνουν συνδέσεις με γεγονότα και ιστορίες που μπορεί αν έχουν διεξαχθεί μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο όπως όταν κάποιος καταστραφεί οικονομικά μπορεί να φτάσει σ’ ένα σημείο τον εαυτό του όπου να μην επιθυμεί να μην ζει και έτσι να χάσει την ζωή του. Ή μία μητέρα που δηλώνει σχεδόν πάντα στην ζωή της φιλάσθενη και χωρίς να είναι ευτυχισμένη, τα μέλη της την θυμούνται σχεδόν πάντα άρρωστη και μόλις μεγαλώσουν τα παιδιά και κάπως «τακτοποιηθούν» μία έντονη ασθένεια μπορεί να είναι και καταλυτική για την ζωή της. Η επίγνωση ότι ο ψυχισμός επηρεάζει την λειτουργία του οργανισμού είναι βαθιά ριζωμένη ως άποψη στην συνείδηση του ανθρώπου. Είναι λίγοι εκείνοι που αντιδρούν στην εμφάνιση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων και στην σημασία τους στην σωματική υγεία. Βασική συνθήκη δημιουργίας των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων είναι το άγχος, το στρες η ψυχική πίεση που δεν εκδηλώνονται και δεν αντιμετωπίζονται. Καταπιεσμένα συναισθήματα, απωθημένες σκέψεις που βρίσκονται καλά κρυμμένα και δεν θέλουμε να τα επικοινωνήσουμε ή πολλές φορές δεν έχουμε τη δύναμη να τα αντιμετωπίσουμε βρίσκουνε τρόπο έκφρασης μέσα από το σώμα. Με τον τρόπο αυτό, μέσω του συμπτώματος εξακολουθούν να μας υπενθυμίζουν την παρουσία τους και να κάνουν ακόμη πιο ισχυρή την ύπαρξη τους μέσα μας.

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορούν να εξυπηρετούν ένα σκοπό, να διευκολύνουν έμμεσα το άτομο στην πραγματοποίηση ενός επιθυμητού στόχου. Για παράδειγμα, ένας εργαζόμενος μισεί την εργασία του, το εργασιακό του περιβάλλον, αρνητικά συναισθήματα γεμίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα τη ζωή του. Μολαταύτα, δεν έχει τη δύναμη για πολλούς παράγοντες να παραιτηθεί, τα αρνητικά συναισθήματα και όλη αυτή η καταπίεση εκφράζονται μέσα από σοβαρά επαναλαμβανόμενα σωματικά συμπτώματα που τον καθηλώνουν σε συνεχείς απουσίες από τη δουλειά και αναρρωτικές άδειες που σαν αποτέλεσμα έχουν την απόλυση του.

Σε κάθε περίπτωση μέσα από ποικίλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο καθένας από εμάς στην προσπάθεια του να επιβιώσει και να προσαρμοστεί μέσα στο περιβάλλον είναι γεγονός ότι η πραγματική φωνή της ψυχής μας θα εκφραστεί όσο και να προσπαθούμε να μειώσουμε την ένταση της ή να την αγνοήσουμε. Η σύγχρονη συμβουλευτική προσφέρει βοήθεια σε αυτή ακριβώς την κατεύθυνση κι αυτό μπορεί να γίνει με σύντομο αλλά και ουσιαστικό τρόπο φτάνει ο καθένας από εμάς να έχει πραγματικά τη θέληση να ακούσει τον εσωτερικό του εαυτό και να μεταβάλλει τη στάση του.

Βαϊτσου Δήμητρα Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία

 πηγή:flowmagazine.gr